LÊ QUÝ ĐÔN VÀ BÀI THƠ RẮN

* Sắp đón năm RẮN, nhắc lại bài thơ tài tình của Lê Quý Đôn về các con rắn.
* LÊ QUÝ ĐÔN (tóm tắt) nhà bác học VN thời Lê -Trịnh.
Ông là con của Tiến sĩ, ông ngoại và bố vợ đều là Ông Nghè (Tiến sĩ). Ba kỳ thi (Hương, Hội, Đình ) đều đỗ đầu (Giải nguyên, Hội nguyên, Đình nguyên ; tức là Tam nguyên). Do kỳ thi Đình năm đó không lấy Trạng nguyên nên Ông chỉ là Bảng Nhãn, và người đời gọi ông là Bảng Đôn. Ông làm quan có nhiều công lao , được phong nhiều chức tước cao thời Lê -Trịnh , qua mấy đời chúa từ chúa Trịnh Doanh, đến Trịnh Sâm, Trịnh Cán và Trịnh Khải. Cống hiến lớn nhất cho dân tộc VN là các bộ sách ông soạn , viết để lại tuy có thất lạc một số nhưng vẫn đồ sộ gồm nhiều lĩnh vực tri thức lịch sử khoa học và thơ văn; ông là nhà Bác học VN của thời đó. Người đời đã có câu nói:
" Thiên hạ bất văn kiến Bảng Đôn " ( Điều gì mọi người không biết chưa nghe thì gặp Bảng Đôn mà hỏi). Cũng có người nói " Thiên hạ bất tri kiến Bảng Đôn".
* GIAI THOẠI: Bài thơ 8 câu ,mỗi câu đều có một loài rắn , RẮN ĐẦU BIẾNG HỌC.

Giai thoại văn học

Có một số giai thoại kể về Lê Quý Đôn, đáng chú ý có chuyện Rắn đầu biếng học:

Người ta kể rằng, một hôm, Tiến sĩ Vũ Công Trấn đến thăm Tiến sĩ Lê Phú Thứ ( bố của Lê Quý Đôn) - là người bạn cùng đỗ Tiến sĩ khoa Giáp Thìn 1724(sau đổi là Lê Trọng Thứ). Nghe con bạn là Lê Quý Đôn còn trẻ mà đã hay chữ, nên ông Trấn lấy đầu đề “Rắn đầu biếng học” để thử tài. Ít phút sau, Lê Quý Đôn đã làm xong bài thơ dưới đây:

Chẳng phải "liu điu" vẫn giống nhà!

"Rắn đầu" biếng học quyết không tha

Thẹn đèn "hổ lửa" đau lòng mẹ,

Nay thét "mai gầm" rát cổ cha.

"Ráo" mép chỉ quen tuồng lếu láo,

"Lằn" lưng chẳng khỏi vết roi da.

Từ nay "Trâu" "Lỗ " xin siêng học,

Kẻo "hổ mang" danh tiếng thế gia!

Bài thơ đúng vần, đúng luật, rất hợp đầu đề, mà ý tứ lại cao kỳ. Đặc biệt, mỗi câu có tên một loài "rắn"

 * Có một vài bản in có khác một đôi chỗ (dị bản) , chẳng hạn câu 6:
"Lằn" lưng chẳng khỏi vệt năm ba " (Đánh dăm ba roi  )

                                                       Thằn lằn ( rắn mối )

                                                               Rắn ráo

                                                          Hổ lửa

                                                           Hổ mang